Những điểm mới nổi bật của Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức Tòa án nhân dân

Để biết thêm thông tin, vui lòng liên hệ tới chúng tôi tại:

▪ Email: info@minhthienlaw.com  ▪ Số điện thoại: 0913 865 900 ; 09 77 33 77 99 ▪ Địa chỉ: Khu Thương mại, Dịch Vụ, Phòng 0.03, Lô A, Himlam Riverside, Đường Hoàng Trọng Mậu, Phường Tân Hưng, Thành phố Hồ Chí Minh

Từ ngày 01/7/2025, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân do Quốc hội khóa XV ban hành chính thức có hiệu lực (gọi tắt là “Luật sửa đổi Luật TCTAND”). Luật sửa đổi Luật TCTAND sửa đổi, bổ sung nhiều vấn đề trong đó có một số vấn đề nổi bật như Mô hình tổ chức của Tòa án nhân dân; Nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án nhân dân; Thẩm quyền của Tòa án nhân dân trong các luật liên quan. Việc sửa đổi, bổ sung này là hệ quả đi kèm của cuộc cải cách toàn diện đang diễn ra trong cơ cấu hành chính của Việt Nam, từ mô hình địa phương ba cấp thành hai cấp.

A. MÔ HÌNH TỔ CHỨC CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN

Theo khoản 1 Điều 4 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2024 quy định tổ chức của Tòa án nhân dân bao gồm:

(1)  Tòa án nhân dân tối cao.

(2) Tòa án nhân dân cấp cao.

(3) Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là “Tòa án nhân dân cấp tỉnh”).

(4) Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là “Tòa án nhân dân cấp huyện”).

(5) Tòa án nhân dân sơ thẩm chuyên biệt Hành chính, Tòa án nhân dân sơ thẩm chuyên biệt Sở hữu trí tuệ, Tòa án nhân dân chuyên biệt Phá sản (gọi chung là “Tòa án nhân dân sơ thẩm chuyên biệt”).

(6)       Tòa án quân sự trung ương, Tòa án quân sự quân khu và tương đương, Tòa án quân sự khu vực (gọi chung là “Tòa án quân sự”).

Tuy nhiên, Luật sửa đổi Luật TCTAND đã sửa đổi tổ chức của Tòa án nhân dân như sau:

(1) Tòa án nhân dân tối cao.

(2) Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố (gọi chung là “Tòa án nhân dân cấp tỉnh”).

(3) Tòa án nhân dân khu vực.

(4) Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế (gọi chung là “Tòa án nhân dân chuyên biệt”).

(5) Tòa án quân sự trung ương, Tòa án quân sự quân khu và tương đương, Tòa án quân sự khu vực (gọi chung là “Tòa án quân sự”).

Như vậy, tổ chức của hệ thống Tòa án nhân dân có sự thay đổi từ mô hình bốn cấp trở thành mô hình ba cấp, bãi bỏ Tòa án nhân dân cấp cao, thay thế Tòa án nhân dân cấp huyện bằng Tòa án nhân dân khu vực. Việc sửa đổi này phù hợp với cuộc cải cách toàn diện đang diễn ra trong cơ cấu hành chính của Việt Nam, đặc biệt là việc tổ chức lại địa phương theo mô hình hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã) và xóa bỏ cấp huyện.

B. NHIỆM VỤ, QUYỀN HẠN CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN

Sự thay đổi mô hình tổ chức của Tòa án nhân dân từ mô hình bốn cấp trở thành mô hình ba cấp cũng kéo theo sự thay đổi về nhiệm vụ, quyền hạn của các Tòa án đối với các cấp xét xử (sơ thẩm, phúc thẩm) và thủ tục xét xử đặc biệt (giám đốc thẩm, tái thẩm).

1. TÒA ÁN NHÂN DÂN TỐI CAO

Theo Điều 46 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2024, Tòa án nhân dân tối cao có thẩm quyền (i) Giám đốc thẩm, tái thẩm bản án, quyết định của các Tòa án đã có hiệu lực pháp luật bị kháng nghị theo quy định của luật. Tuy nhiên, Luật sửa đổi Luật TCTAND đã thêm nhiệm vụ, quyền hạn cho Tòa án nhân dân tối cao trong việc (ii) Phúc thẩm vụ án hình sự mà bản án, quyết định sơ thẩm của Tòa án nhân dân cấp tỉnh chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của luật.

Nhiệm vụ, quyền hạn này không mới, trước đây khoản 2 Điều 20 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2002 đã có quy định “Tòa án nhân dân tối cao có thẩm quyền xét xử Phúc thẩm những vụ án mà bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật của Toà án cấp dưới trực tiếp bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng”. Việc bãi bỏ Tòa án nhân dân cấp cao đã dẫn đến việc khôi phục lại thẩm quyền phúc thẩm của Tòa án nhân dân tối cao trong các vụ án hình sự.

2. TÒA ÁN NHÂN DÂN CẤP TỈNH

Theo Điều 55 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2024, Tòa án nhân dân cấp tỉnh có thẩm quyền xét xử (i) Sơ thẩm vụ án, vụ việc theo quy định của luật; (ii) Phúc thẩm vụ án, vụ việc mà bản án, quyết định sơ thẩm của Tòa án nhân dân cấp huyện chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của luật.

Tuy nhiên, Luật sửa đổi Luật TCTAND đã sửa đổi Điều 55 như sau: (i) Sơ thẩm vụ án hình sự theo quy định của luật; (ii) Phúc thẩm vụ án, vụ việc mà bản án, quyết định sơ thẩm của Tòa án nhân dân khu vực chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của luật; (iii) Giám đốc thẩm, tái thẩm bản án, quyết định của Tòa án nhân dân khu vực đã có hiệu lực pháp luật bị kháng nghị theo quy định của pháp luật.

Như vậy, Tòa án nhân dân cấp tỉnh chỉ còn thẩm quyền sơ thẩm đối với vụ án hình sự, không còn thẩm quyền sơ thẩm đối với vụ án, vụ việc nói chung như trước và bổ sung thêm thẩm quyền (iii) Giám đốc thẩm, tái thẩm bản án, quyết định của Tòa án nhân dân khu vực đã có hiệu lực pháp luật bị kháng nghị theo quy định của luật; quy định này là một quy định hoàn toàn mới. Ngoài ra, đối với thẩm quyền phúc thẩm, quy định đã thay cụm từ “Tòa án nhân dân cấp huyện” thành “Tòa án nhân dân khu vực”, sự thay đổi này là hệ quả của việc thay đổi mô hình tổ chức của Tòa án nhân dân, còn về các cấp xét xử thì bản chất không thay đổi.

3. TÒA ÁN NHÂN DÂN KHU VỰC

Tòa án nhân dân khu vực kế thừa quyền hạn, trách nhiệm của các Tòa án nhân dân cấp huyện. Tòa án nhân dân khu vực có thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án, vụ việc theo quy định của pháp luật, trừ vụ án hình sự thuộc thẩm quyền xét xử sơ thẩm của Tòa án nhân dân cấp tỉnh.

Ngoài ra, Tòa án nhân dân khu vực còn được trao một số thẩm quyền mà trước đây Tòa án nhân dân cấp huyện không có, cụ thể: Thẩm quyền giải quyết các vụ việc có yếu tố nước ngoài [1]; thẩm quyền yêu cầu ủy thác tư pháp của Việt Nam và thực hiện ủy thác tư pháp của nước ngoài [2]; thẩm quyền xem xét hủy quyết định cá biệt trái pháp luật [3].

Như vậy, Tòa án nhân dân khu vực ngoài kế thừa quyền hạn, trách nhiệm của Tòa án nhân dân cấp huyện thì còn được trao thêm một số thẩm quyền mới như xem xét hủy quyết định cá biệt, giải quyết vụ việc có yếu tố nước ngoài, yêu cầu và thực hiện ủy thác tư pháp. Vấn đề này cần lưu ý để tránh việc xác định sai Tòa án có thẩm quyền giải quyết.

C. THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN TRONG CÁC LUẬT LIÊN QUAN

Tổ chức của Tòa án nhân dân có sự thay đổi từ mô hình bốn cấp trở thành mô hình ba cấp, đặc biệt là sự thay thế Tòa án nhân dân cấp huyện bằng Tòa án nhân dân khu vực. Do đó, Luật sửa đổi Luật TCTAND sửa đổi một số quy định trong các luật chuyên ngành liên quan nhằm tạo sự phù hợp với hệ thống tư pháp được tái cơ cấu, tối ưu hóa hiệu quả của quá trình tố tụng pháp lý.

Một số luật chuyên ngành liên quan được sửa đổi, bổ sung như sau:

1. LUẬT TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI 2010

Khoản 3 Điều 7 Luật Trọng tài thương mại 2010 quy định:

“Tòa án có thẩm quyền đối với hoạt động trọng tài quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này là Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương”.

Luật sửa đổi Luật TCTAND sửa đổi khoản 3 Điều 7 trên như sau:

“Tòa án có thẩm quyền đối với hoạt động trọng tài quy định tại khoản 1 và điểm a, b, c, d, đ và e khoản 2 Điều này là Tòa án nhân dân khu vực.

Tòa án có thẩm quyền đối với hoạt động trọng tài quy định tại điểm g khoản 2 Điều này là một số Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định Tòa án có thẩm quyền và phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của một số Tòa án nhân dân cấp tỉnh đối với yêu cầu quy định tại điểm g khoản 2 Điều này.”

2. LUẬT HÀNG KHÔNG DÂN DỤNG 2006 (SỬA ĐỔI, BỔ SUNG)

Khoản 2 Điều 44 Luật Hàng không dân dụng 2006 (sửa đổi, bổ sung) quy định:

“Toà án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nơi tàu bay hạ cánh quyết định bắt giữ tàu bay theo yêu cầu bằng văn bản của chủ sở hữu hoặc của chủ nợ trong trường hợp tàu bay là tài sản bảo đảm cho khoản nợ của chủ nợ hoặc theo yêu cầu bằng văn bản của người thứ ba ở mặt đất bị thiệt hại do tàu bay đang bay gây ra hoặc những người có quyền và lợi ích đối với tàu bay theo quy định của Luật này.”

Luật sửa đổi Luật TCTAND sửa đổi khoản 2 Điều 44 trên như sau:

“Tòa án nhân dân khu vực nơi tàu bay hạ cánh quyết định bắt giữ tàu bay theo yêu cầu bằng văn bản của chủ sở hữu hoặc của chủ nợ trong trường hợp tàu bay là tài sản bảo đảm cho khoản nợ của chủ nợ hoặc theo yêu cầu bằng văn bản của người thứ ba ở mặt đất bị thiệt hại do tàu bay đang bay gây ra hoặc những người có quyền và lợi ích đối với tàu bay theo quy định của Luật này.”

3. LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH 2014

Khoản 3 Điều 123 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định:

“Tòa án nhân dân cấp huyện nơi cư trú của công dân Việt Nam hủy việc kết hôn trái pháp luật, giải quyết việc ly hôn, các tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của vợ chồng, cha mẹ và con, về nhận cha, mẹ, con, nuôi con nuôi và giám hộ giữa công dân Việt Nam cư trú ở khu vực biên giới với công dân của nước láng giềng cùng cư trú ở khu vực biên giới với Việt Nam theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật Việt Nam.”

Luật sửa đổi Luật TCTAND sửa đổi khoản 3 Điều 123 trên như sau:

“Tòa án nhân dân khu vực nơi cư trú của công dân Việt Nam hủy việc kết hôn trái pháp luật, giải quyết việc ly hôn, các tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của vợ chồng, cha mẹ và con, về nhận cha, mẹ, con, nuôi con nuôi và giám hộ giữa công dân Việt Nam cư trú ở khu vực biên giới với công dân của nước láng giềng cùng cư trú ở khu vực biên giới với Việt Nam theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật Việt Nam”.

Như vậy, hệ thống Tòa án ở Việt Nam đang có những bước tiến thay đổi lớn chưa từng có trong lịch sử. Trong thời gian tới, khi làm việc với Tòa án cần lưu ý những thay đổi này để quá trình tố tụng đạt hiệu quả. Để biết thêm chi tiết, giải đáp vướng mắc hoặc yêu cầu người đại diện tham gia tố tụng tại Tòa án thì độc giả vui lòng liên hệ với Văn phòng Luật sư Minh Thiên để được đội ngũ Luật sư tư vấn, hỗ trợ giải đáp.

[1] Điều 35 Bộ luật tố tụng dân sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025).

[2] Điều 10, 17 Thông tư liên tịch 12/2026/TTLT-BTP-BNG-TANDTC đã được sửa đổi bởi Thông tư liên tịch 13/2025/TTLT-BTP-BNG-TANDTC.

[3] Khoản 1 Điều 31 Luật Tố tụng hành chính 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), điểm h khoản 1 Điều 5 Nghị định 151/2025/NĐ-CP.

Click để xem bài viết bằng tiếng Anh

Xem nội dung bài viết trình bày theo hình thức ấn phẩm: Tiếng Việt | Tiếng Anh

Miễn trừ trách nhiệm:

Bài viết này

• thể hiện quan điểm chủ quan của tác giả liên quan đến chủ đề chính được nhắc đến trong bài viết này, có giá trị tham khảo tốt nhất tại thời điểm đăng tải bài viết;

• không được xem là quan điểm, ý kiến của bất kỳ cơ quan nhà nước nào trong bất kỳ trường hợp nào; và

• không cấu thành tư vấn pháp lý của Luật Minh Thiên (Minh Thien Law) và không nên được áp dụng để giải quyết bất kỳ tình huống pháp lý cụ thể nào.

Để biết thêm thông tin chi tiết, vui lòng liên hệ: info@minhthienlaw.com | 09 77 33 77 99 - 0913 865 900